Na de zomer gaan we met de trekkers van De Grote Hortus Dag op 10 juni 2023 evalueren en terugkijken. En vandaar uit vooruit kijken. Naar de mogelijkheden van een open dag, DGHD-2 in 2024. Meer informatie via de reguliere websites van de Hortus en Vrienden van de Hortus.
Auteur: Tineke23
Filmpjes
Er zijn inmiddels twee filmpjes over De Grote Hortus Dag. Een met een compilatie van foto’s gemaakt door Gerrit Kiekebos en een korte aftermovie van Maarten Tomson.
Key Note DGHD
Hieronder de integrale tekst van de openingspresentatie door Roelke Posthumus op De Grote Hortus Dag van 10 juni.
De ene natuur is de andere niet
Bijna 30 jaar geleden dachten we dat de Hortus en het Natuurmuseum elkaar zouden kunnen versterken. In Haren wilden scholen immers ook graag educatief tuinieren en het Natuurmuseum wilde een veel sterkere verbinding laten zien met het omringende zo gevarieerde landschap van stad, ommelanden en Hondsrug.
Helaas bleef het bij voornemens. De verschillen van inzicht waren te groot. De Hortus was een commerciële weg ingeslagen. Er verschenen narcissen op de rotstuin en je kon er ijssculpturen bekijken. De aantallen betalende bezoekers waren belangrijker dan de biodiversiteit in de vijver in de Chinese tuin.
Na de ontmanteling van het Natuurmuseum is er in Groningen geen gemeentelijke instelling voor natuurlijke historie meer. De Hortus is inmiddels een stichting en dient behouden te worden. Groningen en Haren zijn gefuseerd tot één gemeente.
De lichten staan zomaar op groen.
De Hortus Haren waar we vandaag te gast zijn is vooral natuur. Er is natuurlijk een entreegebouw, een Chinees paviljoen en een horecavoorziening maar de kern van de Hortus is natuur.
Grond met daarin ontelbaar veel kriebelend leven, wortelende planten en allerlei dieren van bladluizen, bijen, wormen tot vogels en knaagdiertjes die relaties onderhouden met die grond, de planten en met elkaar. Nu gaat dit ook op voor een bos, een achtertuin, een woonwijk of een willekeurige akker of braakliggend veldje. Dat is ook allemaal natuur.
Maar de ene natuur is de andere niet. De Hortus is heel bijzondere natuur.
En dat zit zo:
Als natuur de kans krijgt verschijnt deze in eindeloos veel verschillende vormen. Dat noemen we tegenwoordig een hoge biodiversiteit. Het gaat daarbij niet alleen om veel verschillende soorten maar ook om variatie binnen die soorten, of dit nu door mutaties of door verschillende omstandigheden komt. De vormenrijkdom in de natuur is voor een mens niet bij te benen. Hier in de hortensia tuin is dit goed te zien. Het zijn eindeloze kleurvariaties.
De verschillende omstandigheden in een tuin of in een landschap, van droog tot nat, hoog tot laag, zanderig tot venig, zonnig tot schaduwrijk waarin al die verschillende soorten gedijen, zijn ook een onderdeel van de biodiversiteit. Een weiland, met dezelfde grond en kunstmatig overal dezelfde waterstand, ingezaaid met 1 grassoort en een eenvormig beheer, herbergt veel minder soorten dan een mozaïek van droge, natte, sterk bemeste en schrale weilandjes.
En de Hortus is een nog fijnmaziger mozaïek dan een verzameling weitjes.
Nu is een grote biodiversiteit geen vast gegeven. De natuur experimenteert met haar biodiversiteit en in een moordend tempo. Omstandigheden veranderen voortdurend, mutaties vinden aan de lopende band plaats en steeds weer nieuwe organismen verschijnen plotsklaps massaal op het toneel of verdwijnen weer even snel naar de achtergrond. Dat gebeurt dag en nacht en overal om ons heen. Door de snelle opeenvolging van vele varianten van het coronavirus mochten we dat aan den lijve meemaken.
Het unieke van de Hortus nu is dat op een relatief klein stukje van de Hondsrug aan dit natuurlijk geëxperimenteer al jarenlang maximaal kansen geboden is. En op een uiterst consequente manier. Toegewijde en deskundige tuiniers bedachten niet steeds weer iets nieuws op dezelfde plek waarna alles op de schop moest. Maar traden al vroeg in de voetsporen van de grote Nederlandse plantkundige Victor Westhoff, die ons al meer dan 50 jaar geleden leerde dat je bij natuurbeheer vooral: ‘overal wat anders moet doen maar dan wel steeds hetzelfde’.
Alleen door terughoudend en consequent te handelen, krijg je een gevarieerd mozaïek en stabiele ecosystemen, bevolkt door vele soorten. Nu is de toename van de biodiversiteit in een tuin of een landschap – tot ergernis van menig business manager of groeieconoom – een verre van efficiënt proces. De grenzeloze variatie op het niveau van organismen gaat met grote verspilling van individueel leven gepaard en het duurt tergend lang maar het is de enige manier om een stabiel ecosysteem te krijgen.
Dit is de belangrijkste waarde van de Hortus, een unieke verzameling van door wijze koesterende handen ondersteunde natuurexperimenten met inmiddels een hoge biodiversiteit tot gevolg. Het zou een misdaad zijn om dit zomaar weg te buldozeren.
Maar dit is niet de enige waarde van de Hortus. Onze overgrootouders dachten niet zozeer in termen van stabiele ecosystemen en een hoge biodiversiteit maar het viel hen wel op dat het rondom wemelde van de verschillende dieren en kleurrijke planten en dat die maar niet zo overal groeiden en bloeiden. Vooral planten spraken tot ieders verbeelding. Je kon ze gemakkelijk zien, kweken, gedroogd bewaren en natekenen.
Al in de zeventiende eeuw verzamelden apothekers allerlei planten in hun tuinen. Zoals de Groninger Henricus Munting, die de basis voor de Hortus legde en aan wie de huidige kruidentuingewijd is.
Zo verzamelde de 18e eeuwse Zweedse plantkundige Carl Linnaeus – gepromoveerd aan de universiteit in Harderwijk – vele planten op zijn wandelingen door heel Zweden. De soortenrijkdom duizelde hem al snel zozeer dat hij de verzamelde planten op grond van hun verwantschap rubriceerde en zo een orde in de natuur aanbracht die inmiddels overal is ingeburgerd. Elk organisme is voorzien van een label met een geslachtsnaam en een soortsnaam. Het bleek reuze handig voor kwekers en onderzoekers. In zijn Linneeträdgard, de botanische tuin in Uppsala, zijn de planten dan ook keurig en logisch gerangschikt met elk een eigen naambordje. Het gaat er in deze hortus botanicus niet om onder welke omstandigheden de verschillende planten in de natuur voorkomen. En het is ook geen inspirerend wandelpark maar niets meer of minder dan een rijke collectie op naam gebrachte planten. In de Hortus Haren is met name de Laarman tuin met het prachtige arboretum en pinetum een voorbeeld van een dergelijke hortus botanicus, een rijke plantencollectie, bijeengebracht op een klein stukje aarde.
Toen Linnaeus een stokoude man was ging ontdekkingsreiziger en Darwin-leermeester Alexander von Humboldt een stap verder. Hij zag op zijn reizen dat er niet alleen veel verschillende planten bestonden – inmiddels grotendeels met een dubbele naam – maar dat deze maar niet zo in het wilde weg groeiden en bloeiden. Ze leken zich te schikken naar bepaalde wetmatigheden. Bijvoorbeeld klimatologische zones, de hoeveelheid regenval, ondergrond en hoogtelijnen. En die wetmatigheden leken universeel. Hij legde zijn bevindingen vast in prachtige Naturgemälde – bijv een fijne tekening van een berg met daarop de planten die hij op verschillende hoogtes tegenkwam – en wordt algemeen beschouwd als de vader van de ecologie.
Van de leer dus dat niet alles overal kan groeien en bloeien maar dat er een afhankelijkheid is van de omgevingsomstandigheden.
In de Hortus Haren maken verschillende biotopen dit goed zichtbaar zoals de rotstuin en de voedselarme plas. Naast een botanische tuin en een ecologische – heemtuin is de Hortus ook een cultuurhistorische tuin. Op een klein stukje Hondsrug ervaar je hier de verschillende manieren waarop door de eeuwen heen en door verschillende culturen over tuininrichting en wenselijke natuur werd gedacht. Van aangeharkte natuur tot landschapsstijl; van Chinese tuin tot wilde tuin, Hondsrugtuin etc.
En tenslotte kun je in de gehele tuin, die flink groot is, gewoon fijn wandelen en van alles ontdekken, tot rust komen, eens even je gedachten de vrije loop laten. Op die manier rondwandelen door de natuur deed Frederik Willem van Eeden al in de 19e eeuw en Jac. P. Thijsse en Eli Heimans ontwikkelden het wandelen, met aanwijsstok, tot een ware kunst en inspireerden generaties onderwijzers – en via de plakplaatjes van de Verkadealbums vele Nederlandse kindertjes – om hetzelfde te doen. Een volgeling en grote bewonderaar van hen was Harenaar Fop I. Brouwer, bekend van radio rubriek over ‘alles wat groeit en bloeit en ons altijd weer boeit’. Hij is vereeuwigd in de Hortus.
Er zijn in de Hortus talloze aanknopingspunten voor een verhaal over het leven en onze relatie met de natuur. De Hortus Haren ademt natuur- en cultuurhistorie en is van grote ecologische waarde. Het zou misdadig zijn om deze rijkdom af te breken. Uiteindelijk zou dit ook oliedom zijn.
Want als je in Noord Nederland een kennis- en belevingscentrum voor biodiversiteit, duurzaamheid en klimaat wilt ontwikkelen dan is er geen betere locatie te bedenken. De Hortus biedt de traditie, de inbedding, de ligging en de ruimte om aandacht te besteden aan de nieuwe uitdagingen die op ons af komen, zoals hoe we de biodiversiteitscrisis gaan aanpakken, hoe duurzaam samenleven met de natuur eruit kan zien en hoe we ons kunnen aanpassen aan het opwarmende klimaat.
De ruimte en de faciliteiten zijn er alsmede een grote groep betrokken mensen die de Hortus al jarenlang van de ondergang heeft gered en nog wel even door kan. We hebben de natuurwaarden en de stabiliteit van onze wereld inmiddels aardig ondergraven met onze doorgeschoten, vooral op efficiency en direct rendement gerichte gedoe.
Alsjeblieft laten we de biodiversiteit en de stabiliteit van de Hortus niet ook nog gaan ondergraven maar het rijke hortusmozaïek juist inzetten om ons de nieuwe tijd in te helpen.
Zodat ook homo sapiens een onderdeel kan blijven van de toekomstige natuur.
Winnaar Fotowedstrijd
Op zaterdag 10 juni organiseerde de Vereniging Vrienden van de Hortus De Grote Hortus Dag. De open dag trok ondanks de verleiding van strand en water door het warme weer maar liefst 1500 bezoekers. Bezoekers, artiesten en vrijwilligers waren erg enthousiast over de dag. De winnende foto van de fotowedstrijd ‘De Hortus en de toekomst’ is van Luz Walterscheid
Op de open dag zijn gesprekken gevoerd over de toekomst van de Hortus aan de hand van de thema’s: Leren, Beschermen, Ontspannen, Inspireren en Verzilveren. De bezoekers konden de gesprekken afwisselen met muziek, dans, tai chi, een Chinese theeschenkerij, rondleidingen, een mini-expeditie, een voorproefje van het Natuurmuseum, lezingen en informatie over natuur, biodiversiteit en duurzaamheid en nog veel meer. Meer dan 500 bezoekers hebben de oproep aan de gemeente Groningen ondertekend: Geef de Hortus de ruimte en steun om zich te ontwikkelen tot centrum van natuur, biodiversiteit en duurzaamheid.
De Vrienden van de Hortus willen met de uitkomsten van de gesprekken tijdens de open dag de eigen visie op de toekomst aanvullen en meer draagvlak meegeven. Voorzitter van de Vrienden van de Hortus, Tjerk Zwanenburg: ‘De vele bezoekers hebben ons veel interessante ideeën en suggesties meegegeven en we hebben bevestiging gekregen van waar we ons als Vrienden voor inzetten’. Het bestuur van de Vrienden zal de input van de open dag verwerken in een nieuw document aan de gemeente Groningen.
Luz Walterscheid is de maker van de winnende foto in de fotowedstrijd op De Grote Hortus Dag. Het oordeel van de jury luidt:
De bladeren zijn nog net niet helemaal opengerold. Door het blad heen zie je nog iets van de mogelijkheden voor de toekomst: hoe het blad zich verder kan ‘ontpoppen’. Als metafoor voor een glimp van de toekomst van de Hortus, die al voorzichtig te zien is.
Een uitvergroting van de winnende foto komt ook in de Hortus te hangen.
Terugblik
Een eerste impressie van De Grote Hortus Dag op 10 juni. Het was warm, maar niet te warm. De ijsjes en limonade van Bram en vriendjes verkochten goed. Het liep goed door met bezoekers, van alle leeftijden, zonder dat het te druk was. Mooie tuinen, ondernemers met impact, over al muziek en andere kunst, wetenschap en weetjes, takken quiz en beestjes vangen. Alles mogelijk gemaakt met hulp van vele vrijwilligers en vrienden en natuurlijk de Hortus zelf.
Een serie foto’s van Gerrit Kiekenbos.
En hoe gaat het verder
We hebben met veel bezoekers gesproken en interviews gehouden. Bezoekers hebben hun ideeën op de grote posters bijgeschreven. Al deze feedback gaat het bestuur van de Vriendenvereniging bekijken en verwerken. En gebruiken voor het actualiseren van haar visie op de toekomst van de Hortus. Een visie die kort na de zomer aan de nieuwe eigenaar van de Hortus, de Gemeente Groningen, wordt aangeboden.
Opening DGHD
Wethouder De Wrede
De Grote Hortus Dag wordt op zaterdag 10 juni om 10.30 uur geopend door wethouder Kirsten de Wrede. Daarna volgt de lezing van Roelke Posthumus.
Kirsten de Wrede beheert voor de Hortus de passende portefeuilles: Natuur & Ecologie, de Eiwittransitie en Circulaire Economie. Daarbij is ze ook nog de dorpswethouder voor Haren en Omgeving.
Rondleidingen Centraal Startpunt
Rondleidingen
Op 10 juni hebben is een centraal vertrekpunt , tussen de twee vijvers vlak bij ingang van de Plantage, waar de hele dag door rondleidingen vertrekken. Over de dag verspreid zijn er rondleidingen door vrijwilligers van de Hortus. Bijvoorbeeld met Jari door de Chinese tuin, met Tineke door de Laarmantuin, met Els en Harmke naar de kruidentuin of met Johan door de Hondsrugtuin. Je kunt een taoistische wandeling meebeleven met Erick Brinkman.
Mini expedities
Ook is dit het startpunt van de mini-expedities waar je met een gids op ‘jacht’ gaat naar een bepaalde groep planten of dieren. Hoe meer je als groep vindt, des te beter. En natuurlijk foto’s maken van wat je onderweg als groepje vindt. We gaan proberen een selectie van de foto’s gedurende de dag meteen te uploaden en in de Hortus live op schermen te vertonen.
Thema - Ontspannen - Inspireren - Beschermen - Leren
Biotoop en Hortus – buren
Per 1 januari 2023 zijn de gronden van de Hortus overgegaan van de Rijksuniversiteit Groningen naar de gemeente Groningen. Samen met het terrein van de Biotoop, met de gebouwen van het voormalig biologisch centrum. De Biotoop is nu een creatieve broedplaats met kunstenaars, ateliers en kleine bedrijven.
Goede buren
Op de open dag van de Biotoop op 21 mei zijn de Vrienden van de Hortus aanwezig bij de Biotoop. En op de open dag van de Hortus op 10 juni komen veel Biotopers een bijdrage leveren op DGHD.
Toegangshek
De Plantjesmarkt was op 23 april een groot succes met 1143 bezoekers. Nu op naar het volgende evenement: De Grote Hortus Dag op 10 juni. De nieuwe banner bij het toegangshek van de Hortus hangt er.
Bloemenmarkt
De Vrienden van de Hortus stonden 7 april -letterlijk- midden op de Grote markt tussen de bloemen. Met een kraam om aandacht te vragen voor De Grote Hortus Dag op 10 juni a.s.